Feestelijke outfits in de schijnwerpers

Het is weer december en voor de meesten van ons betekent dat Kerstmis en Nieuwjaar vieren: gelegenheden om eindelijk weer eens samen te komen en onze meest elegante outfits te dragen. Op feestdagen en bij speciale gelegenheden verandert niet alleen onze mentaliteit, maar ook onze manier van kleden. En in onze kleerkast liggen al die kostuums en jurken die maar een keer zijn gedragen en wachten om nog eens het daglicht te zien. Maar wat zouden historisch gezien de verschillende redenen kunnen zijn waarom mensen doorgaans graag elegante outfits dragen om feest te vieren?

In de middeleeuwen gaven de kleuren, de versieringen en de vormen van kleding aan tot welke sociale klasse mensen behoorden. In de context van bijeenkomsten of feesten fungeerden ze als symbolen. Onderdanen tooiden zich met de emblematische kleuren van hun vorst en gekroonde hoofden etaleerden hun rijkdom via hun outfit. Macht en rijkdom moesten worden getoond door middel van luxueuze kledingstukken — met bont of dure en verfijnde materialen en details. Ook de gelaagdheid van de kleding was een uiting van grote rijkdom. Ze werd versterkt door splitten en openingen die de verschillende lagen onthulden. En ook toen al waren de feesten van de elite, in tegenstelling tot die van de lagere klassen, de gelegenheid bij uitstek om nieuwe experimenten en creativiteit te tonen omdat zij zich de duurste en meest extravagante kleding konden veroorloven. Feesten waren dus niet alleen een plek waar mensen hun macht toonden, maar ook waar nieuwe trends en innovaties konden worden gespot en doorgegeven.

In de loop van de eeuwen bleven feestelijkheden een plek om sociale en politieke functies uit te oefenen. Maar in de 19e eeuw was er een andere machtsdynamiek in het spel. In Frankrijk, bijvoorbeeld, heerste een grotere vrijheid om sociale grenzen te doen vervagen, omdat de monarchie haar macht was kwijtgeraakt en de mogelijkheid om dure kledingstukken te dragen die waren voorbehouden aan de elite, sindsdien alleen afhing van het fortuin van een persoon. Mensen konden zich kleden naargelang de sociale klasse waartoe ze behoorden, of waartoe ze wilden behoren. De kledingcode om deel uit te maken van het mondaine wereldje was echter niet minder streng en imitatie werd belangrijker dan extravagantie en persoonlijkheid. Voor elke context — of het nu ging om een avondje uit naar de opera, een diner of een gala — moesten er andere kledingvoorschriften worden gevolgd, waarvan de vormen en de patronen zich in de loop van de eeuw ontwikkelden. En als een vrouw zich niet meer dan één outfit kon veroorloven om voor verschillende gelegenheden te dragen, kon ze een transformatiejurk kopen, die bestond uit één rok die bij twee of meer verschillende soorten bovenstukken paste — meestal met verschillende halsuitsnijdingen.

Deze drang om luxeartikelen aan te schaffen enkel en alleen om sociaal erkend te worden, komt aan bod in 'La Parure', een roman van de Franse schrijver Guy de Maupassant, die voor het eerst werd gepubliceerd in 1884. Aan de hand van het fictieve verhaal van het hoofdpersonage Mathilde Loisel schetst de Maupassant eerst haar ambities om haar sociale aanzien te vergroten en daarna de financiële moeilijkheden die ze ondervindt door een halsketting die uiteindelijk tot haar ondergang zal leiden.

In de 20e eeuw en ook nu nog is zich opkleden voor speciale gelegenheden een meer dan wijdverbreid gedrag, dat alle sociale verschillen overstijgt. Of het nu gaat om het dragen van hoge hakken, een wit overhemd of een peperdure galajurk, op dergelijke avonden gaan mensen vaak voor een outfit die — licht of drastisch — afwijkt van hun dagelijkse en vrijetijdskleding. En iedereen speelt dat spel binnen zijn eigen mogelijkheden.

Oudejaarsavond is een goed voorbeeld van een moment waarop mensen doorgaans moeite doen voor hun uiterlijk. Het zou dan kunnen worden gezien als een symbolische en zelfs bijgelovige daad. Bij de overgang van het ene jaar naar het andere lijkt het belangrijk en zinvol om er zo goed mogelijk uit te zien om een nieuwe cyclus in te gaan. Oudejaarsavond is vaak een avond waarop alles mogelijk is en dat laat ruimte om extreme, ongemakkelijke, dure en/of luxueuze kledingstukken te dragen om te tonen dat het een speciale dag is. Tot op zekere hoogte biedt het dus ook de mogelijkheid om buiten de eigen sociale klasse te treden en zich voor een dag of een nacht voor te doen als iemand anders. Een dergelijke beeldvorming van de eigen persoon is ook relevant bij gekostumeerde feesten, die heel gebruikelijk zijn om oudejaarsavond te vieren.

De voorbereiding van oudejaarsavond gaat vaak gepaard met winkelen en geld uitgeven aan een nieuwe outfit. Winkels en winkelcentra worden overspoeld door nieuwe trends en artikelen, en mensen worden vaak onder druk gezet om te consumeren. Elegant gekleed gaan met feestelijke outfits is een groot verkooppraatje dat de jaarlijkse trends en de hoge prijzen voor chique artikelen rechtvaardigt. In een tijd waarin 'fast fashion' hoogtij viert, is het slechts een nieuw symbolisch voorwendsel om nieuwe kleren te kopen, die soms niet in het budget passen. Aangezien deze speciale outfits nog steeds tekenen van sociale rangorde zijn, waarbij branding een belangrijke rol speelt, worden kledingstukken niet alleen beschouwd om hoe ze eruitzien, maar ook om de persoon die ze heeft ontworpen — en soms zelfs om hun prijs. Uit al deze voorbeelden blijkt dat feestkleding meer dan ooit zowel persoonlijke als collectieve symbolen belichaamt — net zoals in de middeleeuwen.