MoMu-collectie op reis bij Kasteel d'Ursel

Een selectie silhouetten en objecten uit de MoMu-collectie reizen af naar Kasteel d’Ursel in Hingene, waar ze deel uitmaken van de expo ‘Print & Paint. 350 jaar bloemen op katoen’. Die toont de gerestaureerde verzameling van het kasteel met bedrukte en beschilderde stoffen uit India en Europa. De MoMu bruiklenen vertellen mee het verhaal van hoe er in Europa geëxperimenteerd werd met druktechnieken.

De weelderige kamers van Kasteel d'Ursel in Hingene werden eeuwenlang prachtig aangekleed met bedrukte en beschilderde stoffen uit India en Europa. Het kleurige katoen werd immers niet alleen gebruikt voor kleding, maar ook voor spreien, tafelkleden, gordijnen, meubel- en wandbekleding. De oudste stukken uit de collectie van het kasteel dateren uit het midden van de 17de eeuw, de jongste uit 1967. Ze werden onlangs grondig gerestaureerd en zijn decor én voorwerp van de expo Print & Paint. Sjaals, japonnen, jassen maar ook stalen en sjablonen illustreren hoe er in Europa geëxperimenteerd werd met druktechnieken en hoe waanzinnig populair de stoffen waren in de 18de en 19de eeuw. De bezoeker krijgt een goed beeld van de geschiedenis, productietechnieken, motieven en kleuren. MoMu gaf hiervoor heel wat historische stukken in bruikleen. Het historische verhaal wordt bovendien tegenover werk van hedendaagse kunstenaars en ontwerpers gezet, zoals Dirk Van Saene en Dries Van Noten.

“De import van handbeschilderd katoen of sits uit India betekende een heuse omwenteling”, vertelt MoMu-conservator Wim Mertens. “Katoen is nu een voor de hand liggende keuze voor kleding, pakweg 300 jaar geleden was het bij ons nagenoeg onbekend. De introductie ontketende een revolutie in mode en interieur en had een flinke economische impact. De stoffen, met hun mooie kleuren en motieven, spraken meteen een breed publiek aan. Het materiaal was minder duur dan het kostbare fijne linnen en de zijden en wollen stoffen die die elite droeg. Nog belangrijker was dat je het katoen kon wassen en de kleuren behouden bleven. Delicate stoffen zoals zijde vroegen in die tijd om de grootste voorzichtigheid omdat ze niet gewassen konden worden. Vanaf de late 17de eeuw hield het succes van beschilderd katoen gelijke tred met de overzeese import door grote Franse, Britse en Nederlandse handelscompagnieën.”

“Sits werd zo populair dat de lokale wol- en linnennijverheid in opstand kwam en er protectionistische regels ingesteld werden. Er kwam een verbod op de import en wie betrapt werd op het dragen ervan kon een boete of gevangenisstraf krijgen. In de praktijk werd er gesmokkeld en bleven mensen de stoffen gebruiken. Dus besloot de sector tegemoet te komen aan de groeiende vraag door zelf katoen in te voeren en hier, in Europa, te bedrukken met de kennis en technieken uit India. Overzee werden de motieven met een penseel, al dan niet in combinatie met houten drukblokken, aangebracht. Bij ons werd eind 18de eeuw, onder druk van de industrialisering, overgeschakeld op cilinderdruk - mechanisch en dus sneller. De stoffen werden bedrukt met een bepaalde pasta op basis van Arabische gom, metaalzouten en aluin, zogenaamde beits. Daarna gingen ze in grote verfbaden waardoor de motieven tevoorschijn kwamen. MoMu bezit een groot deel van het archief van de belangrijke Gentse katoendrukkerij Voortman, waaronder stalen en recepten voor het maken van drukpasta’s en verfbaden. De tentoongestelde drukblokken lichten de geschiedenis toe van de katoendrukkerij.”

“De eigen katoendruk deed de import verdwijnen in de tweede helft van de 18de eeuw, er kwam ruimte voor experiment en er ontstonden modetrends. Een tiental japonnen uit de periode 1770-1890 geven een goed zicht op het modeverhaal. Rond 1800 waren bijvoorbeeld aardse tinten erg in trek – beige, mosterdkleur, bruin en geel. MoMu gaf uit deze periode een sjaal in bruikleen, lang onmisbaar in de modieuze garderobe. Twee ensembles uit de MoMu-collectie, uit de 18de en 19de eeuw, illustreren de evolutie in mode en techniek. Voor de rok van het oudste silhouet (Europa, ca. 1770-1775), met bloemen op een witte achtergrond, werd blokdruk gebruikt: de print oogt ‘voller’. Voor de paarse bloemen op het jasje werd met diepdruk gewerkt, waarbij de tekening in een koperen plaat wordt gegraveerd. Die techniek maakte fijne, afgelijnde motieven mogelijk. Een andere japon dateert uit de periode 1865-1878. De grote kleurvlakken van de volants van de rok werden met blokdruk gecreëerd, terwijl voor de stof van het lijfje mogelijk cilinderdruk werd gebruikt.”

“De vrolijk bedrukte stofjes leenden zich in de eerste plaats voor zomerkleding. Kasteel d’Ursel was dan ook het zomerverblijf van een adellijke familie, die de sitsen consequent bleef gebruiken voor de aankleding ervan - van de ruimte boven de deuren tot en met de bedden. Toile-de-Jouy, dat vanuit ateliers in het Franse Jouy-en-Josas in zwang raakte, was specifiek voorbehouden voor het interieur. Wit katoen werd bedrukt in rood, paars of blauw, met vaak pastorale scènes. Tijdens het keizerrijk van Napoleon waren Parijse monumenten of verwijzingen naar Egypte dan weer erg in trek. In de 18de eeuw werden voor wandbekleding vooral grote motieven gebruikt. In Hingene werd uitzonderlijk ook gekozen voor kleine motieven van bloemen en planten – typisch voor kledij – wat hier voor die bijzondere wisselwerking zorgt tussen kleding en interieur.”

'Print & Paint' loopt van 26 mei tot en met 9 oktober 2022 in het Kasteel d’Ursel, op zon- en feestdagen van 13 tot 18 u. Meer info: kasteeldursel.be