Antwerp Pride 2022: Weg met gendergrenzen

Van 10 tot 14 augustus verovert de Antwerp Pride weer de stad en viert zijn vijftiende verjaardag, een moment om terug te blikken op een strijd voor acceptatie en gelijke kansen van de LGBTQIA+ gemeenschap. Ter gelegenheid van deze editie belichten we de rijke geschiedenis van de queer mode en zoomen we in op vrouwen die conservatieve maatschappelijke verwachtingen doorprikten en door middel van hun kleren en seksualiteit hun genderidentiteit lieten zien.

Al sinds de oudheid werden theorieën ontwikkeld die stellen dat mannen en vrouwen zich verschillend moeten gedragen en kleden om de maatschappelijke en morele orde te verzekeren. Dergelijke ideeën handhaven een dualiteit tussen de twee belangrijkste genders: mannelijk en vrouwelijk. Cross-dressing — of het dragen van kleren die typisch zijn voor het andere geslacht — is een manier om deze dualiteit te provoceren.

In een tijdperk van latente homofobie, verscheen de Franse actrice Mademoiselle Raucourt (1756-1815) in het publiek met haar vrouwelijke partners. Ze werd soms de ‘hogepriesteres van Lesbos’ genoemd en haar status als bekende actrice en lid van de Comédie-Française stelde haar in staat om openlijk uit te komen voor haar seksualiteit en persoonlijkheid. Ze verscheen regelmatig als man gekleed in het openbaar en ze schreef het stuk Henriette, waarin de protagonist zichzelf als soldaat verkleedt. Raucourt speelde zelf de rol van Henriette en oogstte daarvoor veel lof. Niettemin was ze omwille van haar provocerend gedrag genoopt om enkele jaren uit Frankrijk te vluchten. Bij haar begrafenis weigerde de pastoor de kist in de kerk binnen te laten, wat tot een hele rel leidde. Ze werd een mythisch voorbeeld van iemand die risico’s durft te nemen en uitkomt voor wie ze is.

Cross-dressing impliceert niet alleen een manipulatie van kledingcodes, maar ook van gewoonten. Beide worden ingezet om de respectievelijke stereotypen van mannelijk en vrouwelijk gender te ondermijnen en om een strikte en consensuele opvatting van mannelijkheid versus vrouwelijkheid te doorprikken. Zo kleedde de Franse schrijfster George Sand (1804-76) — geboren Amantine Aurore Lucile Dupin de Francueil — zich in het openbaar in mannenkleren. Ze droeg een broek, wat in die tijd voor vrouwen illegaal was. Op die manier wees ze op het feit dat mannelijke mode praktisch was in tegenstelling tot de vrouwelijke mode die vaak het lichaam insnoerde en beweging bemoeilijkte. Door middel van haar kleren gaf ze blijk van een dynamische kracht, die ook tot uiting kwam in haar geschriften. Verschuivingen in gendercodes kunnen subtiel zijn of extravagant, constant of occasioneel, maar telkens getuigen ze van een gelijkaardig streven om te laten zien dat men zich niet wil conformeren aan de heersende maatschappelijk orde.

Naast publieke figuren die hun waarden openlijk verdedigden, waren er ook kledingstukken die bepaalde groepen toelieten om zich achter een gemeenschappelijk idee te scharen – zoals het katoenen T-shirt. Aanvankelijk werd het T-shirt vooral gedragen door soldaten, arbeiders en vrijgezellen, maar vanaf de jaren ‘50 raakte het wijdverbreid en werd een populair kledingstuk, deels onder invloed van de film. Vanaf de jaren ‘60 werd het een krachtig politiek instrument, omdat het goedkoop was, niet genderspecifiek en vooral naar eigen wens kon worden aangepast.

In de jaren 1970, bijvoorbeeld, tijdens het Second Congress to Unite Women, droegen de leden van de Lavender Menace, een collectief van radicale, lesbische feministen, zelfgekleurde T-shirts bedrukt met hun slogan ‘Lavender Menace’. Deze slogan voor geweldloos verzet werd ontleend aan een uitspraak van Betty Friedan die in 1969 voorzitster was van de National Organization for Women. In haar toespraak had Friedan zich ertegen verzet dat haar vereniging zich zou associëren met de strijd voor de rechten van lesbiennes, omdat ze dacht dat dit het hoofddoel van de vereniging zou schaden. De Lavender Menace T-shirts waren een reactie op deze visie en benadrukten juist de gemeenschappelijke strijd en de macht als groep.

Tekst was altijd al belangrijk in protestbewegingen – vaak op borden –, maar de introductie van slogans op T-shirts maakte de bewegingsvrijheid groter en zo konden de doelstellingen van de beweging letterlijk worden belichaamd. Slogans op T-shirts vonden ook hun weg naar het dagelijkse modelandschap, los van een protest-context. Deze stille manier om een zaak te verdedigen of te protesteren is sinds de tweede helft van de 20ste eeuw universeel doorgedrongen. Purper is bovendien nog altijd de symboolkleur voor de lesbische gemeenschap.

Het is ook bekend dat de queer-gemeenschap extravagante en flamboyante uitdossingen inzet om haar afwijking van de norm en weigering van standaardisatie te affirmeren. Mode is dus een belangrijk instrument voor de voortdurende herdefiniëring van wat vrouwelijke of mannelijke lichamen zijn – een conservatieve grens die in het huidige debat op de helling wordt gezet en doorbroken.

Voor meer informatie over de Antwerp Pride, zie antwerppride.com

Warm aanbevolen voor verdere lezing: ‘A Queer History of Fashion: From the Closet to the Catwalk’ van Valerie Steele kan geraapleegd worden in de MoMu-bibliotheek